Narratorem utworu jest tworzący w Petersburgu malarz pochodzenia ukraińskiego Iwan Soszenko, postać historyczna, która odegrała decydującą rolę w wyzwoleniu Szewczenki z pańszczyzny. Przypadkowo spotyka on w Ogrodzie Letnim piętnastoletniego chłopca, zajętego rysowaniem wystawionego w ogrodzie posągu Saturna. Dowiaduje się, iż jest to syn ukraińskiego chłopa, oddany do pracy u malarza pokojowego. Zaintrygowany wysokim poziomem szkicu Soszenko stopniowo zaczyna uczyć go rysunku i anatomii, zabiera do galerii, wreszcie przekonuje pracodawcę chłopca, by zrezygnował z zatrudniania go, po czym przedstawia go znanym malarzom, w tym Karlowi Briułłowowi. Wspólnym wydatkiem artyści rosyjscy wykupują młodzieńca z poddaństwa, co umożliwia mu podjęcie nauki w Akademii Umiejętności. Dalsza część utworu, rozgrywająca się po wyjeździe Soszenki z Petersburga, zredagowana została częściowo w formie listów wysyłanych do niego przez młodego artystę. Młodzieniec z entuzjazmem kształci się dalej w Akademii, bardzo przeżywa udział swoich obrazów w wystawach konkursowych, kilka z jego prac otrzymuje nagrody. Tymczasem jego sąsiadką zostaje młoda dziewczyna z ciotką ; tytułowy artysta najpierw uczy ją czytać, następnie zaś zakochuje się w niej i żeni. Założenie rodziny powoduje załamanie jego rozwoju twórczego: zamiast obrazu na kolejny konkurs, maluje portret ukochanej w kostiumie westalki, który staje się jego ostatnim artystycznym sukcesem. W tym samym czasie dziewczyna zachodzi w ciążę, zgwałcona przez marynarza, zaś jej mąż zgadza się podjąć opiekę nad dzieckiem. Stopniowo porzuca pracę artystyczną, następnie zaś wariuje i umiera w przytułku dla obłąkanych.